Duygusal zeka kavramı, sıklıkla yanlış anlaşılmaktadır. Aslında, birçok insan duygusal zekanın sosyal becerilerle aynı şey olduğuna inanmaktadır. Duygusal zekanın sosyal becerilerden ibaret olduğunu düşünmek, bir otomobilin direksiyonundan ibaret olduğunu düşünmek kadar eksiktir. Bu bakış açısı, resmin büyük bir bölümünü göz ardı etmektedir.

Adele B. Lynn

Duygusal Zeka kavramından söz edildiğinde akıllardan geçen ilk isim Daniel Goleman oluyor. Adele B. Lynn’i tanıyınca da durumlar daha da derinleşti. Bu yazımda duygusal zekanın alanlarına, bu alanları da alt yetkinliklerine ve iş görüşmelerinde sorulabilecek sorulara yer vereceğim.

Duygusal zeka, bir insanın niyet etiği şeyleri yaşayabilmesi için kendisiyle ve çevresiyle olan ilişkilerini yönetebilme becerisi olarak tanımlanır.

Duygusal zeka kavramı, sıklıkla yanlış anlaşılmaktadır. Aslında, birçok insan duygusal zekanın sosyal becerilerle aynı şey olduğuna inanmaktadır. Duygusal zekanın sosyal becerilerden ibaret olduğunu düşünmek, bir otomobilin direksiyonundan ibaret olduğunu düşünmek kadar eksiktir. Bu bakış açısı, resmin büyük bir bölümünü göz ardı etmektedir.

Sosyal beceriler, bizim dış dünyayla ilişkimiz diğerleriyle nasıl etkileşim kurduğumuz ile ilgilidir. Tabi ki bu beceriler EQ yetkinliklerinin bir bölümünü oluşturur ancak duygusal zekanın çok daha büyük bir bölümü iç dünyamızla ilgilidir. Ve dış dünyayla nasıl etkileşim kurup tepki verdiğimizi belirleyen de iç dünyamızdır. O nedenle duygusal zeka, hem iç dünyamızı yönlendiren, hem de dış dünyaya verdiğimiz tepkileri yöneten becerileri kapsar.

Duygusal Zekanın 5 Alanı ve İş Yetkinlikleri

Yukarıdaki şekilde de görebileceğiniz gibi 3 faktör (öz-farkındalık ve öz-kontrol, empati, amaç ve vizyon hakimiyeti) iç dünyamızla ilişkilidir. Diğer 2 faktör ise (sosyal uzmanlık ve kişisel etki) dış dünya ile ilişkilerimizi oluşturur.

Bizim duygusal zeka modelimiz 5 alandan oluşmaktadır. Bu beş alan içinde belli başlı bazı yetkinlikler ortaya çıkmaktadır. Bu beş alanın tanımı ve yetkinlik açıklamaları şu şekildedir.

1. Öz-Farkındalık ve Öz-Kontrol; bir kişinin kendini tam olarak anlaması ve bu bilgiyi duyguların verimli biçimde yönetmesi için kullanmasıdır. Bu alan birinin kendi duygularını, bu duyguların performansı üzerindeki etkilerini, güçlü ve zayıf yanlarının değerlendirmesini, kızgınlık, hayal kırıklığı, başarısızlık ya da korku durumlarında, kendin, nasıl kontrol edeceğini ve yöneteceğini doğru anlamasını kapsar.
2. Empati; diğerlerinin bakış açısını anlamaktır. Bu yetkinlik diğerlerini dinlemek, onların bakış açılarını anlamak, birinin söz ve davranışlarının diğerlerini nasıl etkilediğini anlamak ve diğerlerine hizmet etmeye istekli olmakla ilgilidir.
3. Sosyal Uzmanlık; içten ilişkiler ve bağlar kurmak, sevgiyi, endişeyi ve çelişkiyi sağlıklı biçimlerde ifade edebilmekle ilgilidir. Bu alan, ilişki kurma, organizasyonel farkındalık, işbirliği ve çatışma yönetimi gibi yetkinlikler kapsar.
4. Kişisel Etki; kendini ve diğerlerini olumlu biçimde yönlendirme ve ilhamlandırma becerisidir. Bu alan, diğerlerine önderlik etme, olumlu bir çalışma iklimi yaratma ve diğerlerinden sonuç almayı içerir. Aynı zamanda öz-güven, inisiyatif ve motivasyon, iyimserlik ve esnekliği de kapsar.
5. Amaç ve Vizyon Hakimiyeti; kişinin kendi yaşantısına gerçekliği taşıması ve değerler ile niyetleri doğrultusunda yaşamasıdır. Bu alan, kendi amacını anlamak, bu amaç doğrultusunda adımlar atmak ve gerçek olmayı içerir.

Duygusal Zekanın 5 Alanına Yönelik Yetkinlik Bazlı Sorular

Asele B. Lynn, The EQ Interview eserinde; duygusal zeka alanlarına, bu alanların alt yetkinliklerine ve mülakatlarda sorulabilecek sorulara yer veriyor. Yukarıda ele aldığımız yetkinlikler bazında bazı soru örnekleri;

ÖZ-FARKINDALIK ve ÖZ-KONTROL

Diğerleri üzerindeki etkisi

• Bir iş arkadaşınız, müşteriniz ya da çalışanınız üzerinde olumlu-olumsuz etkisi olan bir şey söylediğiniz ya da yaptığınız bir durumdan söz eder misiniz?
• Bir iş arkadaşınız, müşteriniz ya da çalışanınız üzerinde olumlu-olumsuz etkisi olduğunu duyduğunuzda şaşırdığınız bir durumdan söz eder misiniz? Bu bilgiyi nasıl edindiniz? Bunu öğrendiğinizde ne yaptınız?
• Sizin niyetiniz öyle olmadığı halde, izin söylediğiniz ya da yaptığınız bir şeyi olumsuz yorumlayan biri oldu mu? Biraz anlatır mısınız?
• Söz ya da davranışlarınızın diğerleri üzerinde olumlu-olumsuz bir etkisi olduğunu nasıl anlarsınız?
• İşyerindeki bir kişinin kötü bir gün geçirmekte olduğunu fak ettiğiniz oldu mu? Nasıl anladınız? Ne yaptınız?
• İşyerindeki bir kişiye rahatsızlık verdiğinizi düşündüğünüz bir durum oldu mu? Bunu nasıl fark ettiniz? Fark edince ne yaptınız?
• Davranışınızı duruma göre uyarlama ya da düzeltme gereksinimi duyduğunuz bir durumda kaldınız mı? Nasıl farkına vardınız?

Duygusal ve iç farkındalık

• Dikkatinizin dağıldığı ya da başka şeylere kaydığı bir durumdan söz eder misiniz? Bunun farkına nasıl vardınız? Performansınız üzerindeki etkisi ne oldu? Bu durumun işyerindeki diğer çalışanlar üzerindeki etkisi ne oldu?
• İşte moralinizin yüksek olduğu bir durumdan söz eder misiniz? Bu sizin performansınızı nasıl etkiledi? Bu ruh haliniz, işyerindeki diğer çalışanları nasıl etkiledi?
• İşyerinde öfkeli olduğunuz bir durumdan söz eder misiniz? Bu sizin performansınızı nasıl etkiledi? Diğerleri üzerinde ne etki yaptı?
• İşteki ruh halinizin davranışlarınızı etkilediğini fark ettiğiniz bir durumdan söz eder misiniz?
• Şu anki ya da önceki işinizde sizi rahatsız eden durumlar ya da kişilerden söz eder misiniz? Bu durum ya da kişiler hakkında ne yaptığınızı anlatır mısınız?
• İşteki olumsuz bir durumun oluşumunu engellediğiniz bir örmek verebilir misiniz? Olumsuz olacağını nasıl anladınız? Neler yaptığınızı anlatır mısınız?
• İşte sizi yapabileceğinizin en iyisini yapmaya teşvik eden olay ya da durumları tanımlar mısınız? Böyle zamanlarda nasıl davranırsınız?
• İşte sizi gerçekleştirebileceğiniz en kötü performansa iten olay ya da durumları tanımlar mısınız? Böyle zamanlarda nasıl davranırsınız? Böyle zamanlarla nasıl başa çıkarsınız?
• İşyerinde diğerlerinin sizinle işbirliğine girmediği bir durumdan söz eder misiniz? Bu durumu nasıl analiz ettiniz?
• İşyerinde yaşadığınız bir çatışmadan söz eder misiniz? Bu çatışmayı nasıl analiz edersiniz?
• İşyerinde, istemeden birini incittiğiniz ya da kırdığınız oldu mu? Bununla nasıl başa çıktınız?

Doğru öz-değerlendirme

• Performansınız hakkında geribildirim alıp da hemfikir olduğunuz bir durumdan söz eder misiniz? Aynı fikirde olduğunuz konu ne idi?
• Performansınız hakkında geribildirim alıp da hemfikir olmadığınız bir durumdan söz eder misiniz? Aynı fikirde olmadığınız konu ne idi?
• İlk etapta karşı çıktığınız, ancak daha sonra kabul ettiğiniz bir geribildirim aldınız mı? Biraz açar mısınız?
• Hiç aldığınız eleştiri karşısında şaşırdığınız oldu mu? Eleştiri ne idi ve neden şaşırdınız?
• Tutarlı olarak sergilediğiniz güçlü yanınız sizce nedir? Bu alanda güçlü olduğunuzu gösteren hangi delillere sahipsiniz?
• Hangi alan sizin için tutarlılık gösteren bir gelişim alanıdır? Bunun sizin için bir gelişim alanı olduğunu nereden biliyorsunuz?
• Son üç yılda çalışma alanınızla ilgili olarak kendiniz hakkında öğrendiğiniz üç şey belirtebilir misiniz? Bu bilgiyi nasıl edindiniz? Bu yeni bilgiyi kullandığınız bir durumu anlatır mısınız?

Duyusal ifade

• Sizi işte kızdıran ya da hayal kırıklığına uğratan şeyleri anlatınız. Bu durumlarda ne yaptığınızı açıklar mısınız?
• İşte birisine kızdığınız bir durumu anlatınız. Ne yaptınız?
• İşte hiç birisine söylemiş olduğunuz bir söz için daha sona pişmanlık yaşadığınız oldu mu? Ne yaptınız?
• İşte kontrolünüzü kaybettiğiniz bir durum yaşandı mı? Ne yaptınız? Bunun sonuçlar ne oldu?
• İşte yapacak çok işiniz olmasından dolayı strese girdiğiniz oldu mu? Ne yaptınız?
• İşle ilgili coşku duyduğunuz bir durumu anlatır mısınız?
• Hangi durumlarda işe gitmek için can atarsınız?

Cesaret

• İşte düşüncelerinizi açıkça dile getirdiğiniz bir duruma örnek verir misiniz? Konu neydi? Neden konuşma gereksinimi hissettiniz? Ne dediniz? Diğerleri ne düşündü?
• Bir toplantı ya da görüşmede dile getirmediğiniz ancak sonrasında bir şey söylemiş olmayı dilediğiniz bir durum yaşadınız mı? Biraz anlatır mısınız?
• İşte sizin hatanız olmadığı halde, birisinin sizi suçladığı bir durumda ne yaptığınızı anlatır mısınız?
• Haklı olduğunuz ve haklı olduğunuzu bildiğiniz, ancak karşı tarafın (müşteri, iş arkadaşı, patronunuz) siz inanmadığı bir durumdan örnek verir misiniz? Ne yaptınız?
• İşte bir şeyin adil olmadığını hissettiğiniz bir durumdan söz eder misiniz? Ne yaptınız?
• Sizden yapmanızın istendiği şeyin pek de iyi bir fikir olmadığını düşündüğünüz bir durumdan söz eder misiniz? Ne yaptınız?

Direnç

• İşte mağlup duruma düştüğünüz bir durumdan söz eder misiniz? Ne yaptınız?
• Bir konuda neredeyse vazgeçme aşamasına geldiğiniz bir durumdan bahseder misiniz? Ne yaptınız?
• İşlerin daha da kötüye gidemeyeceğini düşündüğünüz ama gittiği bir durum yaşadınız mı? Ne yaptınız?
• Bir hedefinizle ilgili olarak vazgeçme noktasına geldiğiniz bir zaman oldu mu? Anlatır mısınız?
• Son işinizde kendinizi bunalmış hissettiğiniz anlar oldu mu? Bu ne sıklıkta oluyor? Bu durumlarda ne yapıyorsunuz?

EMPATİ

Saygılı dinleme

• İşyerinde bir şeyi anlamadığınız bir durumla karşılaştığınız son örnek neydi? Ne yaptınız?
• Birinin neden öyle davrandığını ya da bir konuyla ilgili neden belirli bir duruşu sergilediğini anlamadığınız bir örneğiniz var mı? Ne yaptınız?

Diğerleri üzerindeki etkiyi anlama

• Bir iş arkadaşınızın canını sıkan bir şeyi fark etiğiniz bir durumu anlatır mısınız? Nasıl anladınız? Ne yaptınız?
• Bir iş arkadaşı, müşteri ya da yöneticiyle aranızda bir şeylerin yanlış olduğunu hissettiğiniz bir durumu anlatır mısınız? Ne yaptınız?
• Söylediğiniz ya da yaptığınız bir şeyin karşı tarafın pek hoşuna gitmediğini fark ettiğiniz bir durumu anlatır mısınız? Bunu nasıl anladınız? Ne yaptınız?

Hizmet odaklılık

• Sizden talep edilmeden karşı tarafa yardımcı olmayı önerdiğiniz bir durumu anlatır mısınız? Ne yaptınız?
• Sizin iş tanımınız dışında olmasına rağmen, başkasına yardımcı olmayı önerdiğiniz bir durumu anlatır mısınız? Ne yaptınız?
• Birisinin yardıma gereksinim duyduğu, ancak sizin yardım edemediğiniz bir duruma örnek verir misiniz? Ne yapınız?
• İşteki birine yardımcı olduğunuz bir durum oldu mu? Anlatır mısınız?
• İşteki birine yardımcı olduğunuz için sonradan pişmanlık duyduğunuz bir durum oldu mu? Anlatır mısınız?

SOSYAL UZMANLIK

İlişkiler oluşturmak

• İşinizi yapabilmek için organizasyonunuzda düzenli olarak çalışmanız gereken anahtar kişiler kimlerdir? Bu kişilere ilişkilerinizi anlatır mısınız?
• İşte ilişkiler kurmak ve sürdürmekle ilgili mevcut sorumluluğumuzu anlatır mısınız? Kimlerle ilişki kuruyorsunuz? Nasıl? Niçin?
• İşte düzenli olarak birlikte çalışmanız gereken, ancak çalışmayı zor bulduğunuz kişiler var mı? Bu kişilerle daha güçlü ilişkiler oluşturmak için neler yaptınız?
• İşte birini kendi tarafınıza çekerek desteğini aldığınız bir durumdan söz eder misiniz? Ne yaptınız?
• Size karşı direnç gösteren birinden söz eder misiniz? Bunu aşmak için ne yaptınız?
• Yöneticinize ilişkinizden söz eder misiniz? Neler iyi gidiyor? Nelerin daha iyi olmasını isterdiniz?

İşbirliği

• Bana son karşılaştığımız iş sorununu nasıl çözdüğünüz anlatır mısınız? Hangi süreci kullandınız?
• Şirkette diğer insanları etkileyen ya da ilgilendiren bir sorunu çözmenizin gerektiği bir durumu anlatır mısınız? Nasıl çözdünüz?
• Hiçbir sorunu çözdüğünüzde ya da bir fikri uygulamaya geçtiğinizde, dirençle karşılaştığınız oldu mu? Bu direncin yaşanmaması için ne yapmış olmanız gerektiğini düşündünüz mü?
• Birinin bir projeyle ilgili düşünce ya da yorumlarını reddettiğiniz bir durum oldu mu? Açıklar mısınız?
• Sizin görüşlerinizin birinin yaptığı işi geliştirdiği bir durumdan örnek verir misiniz?

Çatışma çözümü

• Bir iş arkadaşınızla aranızda geçen bir tartışmadan söz eder misiniz? Neyle ilgiliydi? Ne yaptınız? Nasıl sonuçlandı?
• Bana birinin sizin önerdiğiniz bir şeye itiraz ettiği bir durumdan söz eder misiniz? Siz ne tepki verdiniz?
• İş arkadaşlarınızla aranızdaki görüş farklılıklarını nasıl çözümlediniz? Bu farklılıkları çözümleme sürecinizden söz eder misiniz?
• İşyerinde mantıksız davranan biriyle karşılaştınız mı? Ne yaptınız?

Organizasyonel kavrayış

• Son işinizde yeni bir fikri geliştirmek konusunda fırsatınız oldu mu? Bunu nasıl gerçekleştirdiniz?
• Bana bir fikrinizle ilgili destek kazandığınız bir durumdan söz eder misiniz? Bunu nasıl yaptınız? Bu fikir sizin için neden önemliydi?
• Bana bir fikrinizle ilgili destek kazanamadığınız bir durumdan söz eder misiniz? Ne oldu? Bu fikir sizin için neden önemliydi?
• Mevcut pozisyonunuzda, işlerin yapılabilmesi adına sizin çabalarınıza destek vermeyen biriyle karşılaştığınızda ne oluyor? Nasıl davrandığınızı açıklar mısınız?
• Hiç sizin çabalarınız küçük gören biriyle karşılaştınız mı? Ne yaptınız?
• Organizasyonunuzda kararları kimin verdiğini nereden biliyorsunuz?

KİŞİSEL ETKİ

Özgüven

• “Konfor alanınız” dışında olarak kabul ettiğiniz bir görevi üstlendiğiniz bir durumdan söz ediniz. Neler hissettiniz? Bu işi neden yaptınız? Başarılı olacağınızı mı yoksa başarısızlık yaşayacağınızı mı düşündünüz?
• Beni herhangi bir şey konusunda ikna edecek olsanız, bunu nasıl yapardınız?
• Farklı bir bakış açısı ya da bir konunun farklı bir boyutunu tartışma esnasında ortaya koyduğunuz bir durumu anlatır mısınız? Bunu nasıl gerçekleştirdiniz?
• Biriyle ya da bir şeyle fikir ayrılığı yaşayacak kadar kendinizden emin olduğunuz bir durumdan söz eder misiniz?
• Bana güçlü yanlarınızdan söz ediniz. Bunların sizin güçlü yanlarınız olduğunu nereden biliyorsunuz? Güçlü yanlarınızı nasıl ölçüyorsunuz? Bu özelliğin güçlü yanınız olduğunu gösteren ne tip geribildirimler aldınız?
• Bir görevle ilgili başarılı alacağınızdan şüphe etiğiniz ya da başarısız olacağınızı düşündüğünüz bir durumdan söz ediniz. Neler yaptınız?
• Tipik olarak hangi zamanlarda yardım istersiniz? Herhangi bir konuda yardım istediğiniz son durumu anlatınız.
• Bu işte nasıl bir performans göstereceğinizi düşünüyorsunuz?

İnsiyatif ve sorumluluk alma

• Bir şeylerin yapılması gerektiğine kendi kendinize karar verdiğiniz bir durumdan söz ediniz. Ne yaptınız?
• İşinizde sizden beklenenden daha fazlasını gerçekleştirdiğiniz bir durumdan söz ediniz. Kendinizi nasıl hissettiniz?
• Hiç istenmeden işinizle ilgili geliştirmeler yaptığınız oldu mu? Bana örnek verir misiniz? Nasıl yaptınız?
• Mevcut işinizi yaparken, sunduğunuz ürün ya da hizmetin kalitesini artırmakla ilgili bir düşünceniz oldu mu? Açıklar mısınız?
• Mevcut işinizde, maliyet tasarrufu ile ilgili fikirler geliştirdiğiniz oldu mu? Bu nelere yol açtı? Neler yaptınız?
• Mevcut işinizi daha kısa zamanda yapmakla ilgili fikirler geliştirdiniz mi? Neler yaptınız?
• Departmanımızda değişikliğe yol açan yapmış olduğunuz bir şeyden söz ediniz. Nasıl gerçekleştirdiniz? Neler hissettiniz?
• İstenilen sonucu vermeyen bir insiyatif kullandığınız oldu mu? Durumu anlatın. Ne yaptınız? Neler hissettiniz?
• Harekete geçip de sonrasında başarısız olunca suçlandığınız bir durum oldu mu? Neler olduğunu anlatınız.

Hedef yönelimi

• Mevcut pozisyonunuzla ilgili bazı hedeflerinizden söz ediniz. Bu hedefler nasıl belirlendi? Bu hedeflere düzenli olarak ulaşabiliyor musunuz?
• Hiç bu hedeflerin gerçekçi olmadığını düşündüğünüz oldu mu? Neden?
• İşe ulaşamadığınız bir hedefiniz oldu mu? Neler hissetiniz?
• Geçen yıl hangi hedeflerinize ulaştınız?
• İçinizden çalışmak gelmediği bir zamandan söz eder misiniz? Ne yaptınız?
• Kendiniz için hedef belirleme sürecinizden biraz söz eder misiniz?

İyimserlik

• İstenilen sonuçları vermeyeceğini önceden bildiğiniz bir projeden söz ediniz. Nasıl bildiniz?
• İşte yeni bir şey denediğiniz bir zamandan söz ediniz. Neler oldu? Tekrar yapar mıydınız? Neden?
• İşte iyimser davrandığınız ve bunun da sonuçları etkilediği bir durumdan söz ediniz
• İşte bir proje ile ilgili olarak diğerlerinden daha iyimser olduğunuz bir zamandan söz ediniz. Ne yaptınız?

Esneklik

• İşte başkalarının işine destek vermek için planlarınızı değiştirmek zorunda kaldığımız bir durumdan söz ediniz. Bu konuda neler hissettiniz?
• İşte bir şeylerin değiştiği bir durumdan söz ediniz. Değişime nasıl uyum sağladınız? Değişimle ilgili neler hissettiniz?
• İşte bir şeyin aynı kalmasını istediğiniz ancak diğerlerinin istemediği bir durumdan söz ediniz. Ne yaptınız? Bununla ilgili neler hissettiniz?”
• Yeni bir eyler öğrenmek zorunda kaldığınız bir durumdan söz ediniz. Neler hissettiniz? Yeni sisteme nasıl uyum sağladınız?
• Bir değişime uyum sağlamakta zorluk çektiğiniz bir durumdan söz ediniz. Neyi zor buldunuz?
• Esnek olduğunuzu düşündüğünüz bir durumdan söz ediniz.
• Pek de esnek olamadığınız düşündüğünüz bir durumdan söz ediniz

Kaynak;

• The EQ Interview – Adele B. Lynn